ជាតិ
អ្នកនេសាទបានលក់កន្ធាយក្បាលកង្កែបនេះទៅភោជនីយដ្ឋានមួយ។ ប៉ុន្តែម្ចាស់ភោជនីយដ្ឋានស្គាល់ច្បាស់ថា វាជាប្រភេទសត្វកម្រ ហើយគាត់ក៏បានយកវាទៅប្រគល់ឱ្យមជ្ឈមណ្ឌលអភិរក្សអណ្តើក កន្ធាយទន្លេមេគង្គ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមក មជ្ឈមណ្ឌលក៏បានធ្វើពិធីលែងវាត្រឡប់ទៅក្នុងធម្មជាតិវិញ។ រូបភាព៖ Stefan Lovgren/National geographic
×![]()
កោះទ្រង់ ប្រទេសកម្ពុជា៖ កាលពីចុងឆ្នាំទៅម៉ិញ ម្ចាស់ភោជនីយដ្ឋានដ៏ពេញនិយមមួយកន្លែង នៅក្រុងក្រចេះ ដែលស្ថិតនៅភាគខាងជើងប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានអ្នកនេសាទម្នាក់ដែលចាប់បានសត្វកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬសត្វល្មេច មួយក្បាល ទៅជួប ដោយសង្ឃឹមថា និងអាចលក់វាឲ្យម្ចាស់ភោជនីយដ្ឋាននេះ។ 
ពេលខ្លះ ម្ចាស់ភោជនីយដ្ឋានបានទិញសត្វអណ្តើក ឬកន្ធាយក្បាលកង្កែប យកទៅធ្វើម្ហូបដើម្បីបម្រើអតិថិជនតាមសំណើពិសេសផងដែរ។ ប៉ុន្តែកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច ដែលអ្នកនេសាទបានយកទៅលក់ឲ្យគាត់នាពេលនេះមិនដូចគ្នាទេ។ វាជាកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេចដ៏ធំ មានទំទម្ងន់ ១៦.៧ គីឡូក្រាម។ ក្បាលធំទូលាយ និងភ្នែករបស់វាខិតទៅជិតចុងក្រមុះ ដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងសត្វកង្កែប។ ម្ចាស់ហាងមានការសង្ស័យថា វាគឺជាប្រភេទសត្វដែលជិតផុតពូជ ដែលគាត់ធ្លាប់ត្រូវបានគេប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីវា។ គិតមួយសន្ទុះ គាត់ក៏យល់ព្រមទិញកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេចនោះក្នុងតម្លៃ ៧៥ដុល្លា ក្នុងគោលបំណងមិនមែនដើម្បីយកទៅចម្អិនធ្វើម្ហូបទេ ប៉ុន្តែដើម្បីសង្គ្រោះជីវិតរបស់វា។
ដោយយ៉ាងដូច្នេះហើយ ទើបបានជាកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេចមួយក្បាលនេះ ត្រូវបានទៅដល់មជ្ឈមណ្ឌលអភិរក្សអណ្តើក កន្ធាយទន្លេមេគង្គ ដែលស្ថិតនៅក្នុងស្រុកសំបូរ ប្រហែល ៣២គីឡូម៉ែត្រនាភាគខាងជើង។ នៅពេលកូនប្រុសរបស់ម្ចាស់ភោជនីយដ្ឋាន បានយកវាទៅប្រគល់ឲ្យទៅលោក ប្រាន់ ស៊ីណាល់ ជាអ្នកគ្រប់គ្រងមជ្ឈមណ្ឌល ភ្លាមៗនោះ គាត់បានស្គាល់ច្បាស់ថាវាគឺជាកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច ជាប្រភេទសត្វដ៏កម្រនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលវាអាចលូតលាស់ទំហំប៉ុនសាឡុងតូចមួយ និងអាចរស់នៅបានច្រើនជាងមួយសតវត្ស។ លោក ប្រាន់ ស៊ីណាល់ ក៏អាចប្រាប់បានថា វាជាកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេចញីដែលដល់វ័យបន្តពូជផងដែរ។ ការបាត់បង់វា គឺជាសោកនាដកម្មមួយ។
ប្រាន់ ស៊ីណាល់ បានថែរក្សាល្មេចនេះ នៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌលអស់រយៈពេលបីខែ។ បន្ទាប់មក នៅព្រឹកថ្ងៃសុក្រ កាលពីពេលកន្លងទៅថ្មីៗនេះ គាត់ រួមទាំងប្រជាជនជាច្រើននាក់ ព្រមទាំងមន្ត្រីមូលដ្ឋាន អ្នកភូមិ និងសិស្សានុសិស្សផងដែរ បានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅលើវាលខ្សាច់ដ៏ធំមួយ នៅលើកោះទ្រង់ ដែលស្ថិតនៅកណ្តាលទន្លេមេគង្គ ក្បែរកន្លែងដែលសត្វកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេចមួយក្បាលនេះត្រូវបានចាប់ដោយអ្នកនេសាទ ដើម្បីឱ្យវាត្រឡប់ទៅក្នុងទន្លេវិញ។ បន្ទាប់ពីព្រះសង្ឃពីរអង្គបានប្រោះព្រុំរួចរាល់ហើយ កន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច ត្រូវបានគេយកទៅដាក់នៅលើដី។ វាបានចាប់ផ្តើមកាយចូលទៅក្នុងដីខ្សាច់ដើម្បីលាក់ខ្លួន។ ការទុកវាចោលនៅទីនោះ វាមិនមែនជាគំនិតល្អទេ វានឹងត្រូវបានគេចាប់ម្តងទៀត ដូច្នេះ គេត្រូវយកវាទៅលែងក្នុងទឹក។ នៅពេលដែលវាហែលចេញទៅឆ្ងាយ សិស្សានុសិស្សបានស្រែកអបអរសាទរ។
ល្មេច ដែលគេស្គាល់វាថា «កន្ធាយក្បាលកង្កែប» ត្រូវបានរកឃើញថា រស់នៅសាយភាយចាប់ពីភាគខាងលិចប្រទេសបង់ក្លាដេស នៅភាគខាងកើតប្រទេសហ្វីលីពីន ប៉ុន្តែមានតែក្នុងរង្វង់ ៤៨គីឡូម៉ែត្រក្នុងទន្លេមេគង្គ នៅភាគខាងជើងប្រទេសកម្ពុជា។ កន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច នៅទីនេះធ្លាប់មានច្រើនណាស់ ប៉ុន្តែរាប់ទសវត្សរ៍កន្លងមក មនុស្សបានប្រមូលស៊ុតរបស់វាធ្វើជា អាហារ បណ្តាលឱ្យដ់ងស៊ីតេរបស់ពួកវាធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំង ពួកវាត្រូវបានគេគិតថា បានបាត់បង់ទាំងស្រុងហើយ។ តែនៅក្នុងឆ្នាំ ២០០៧ ប៉ុណ្ណោះដែលវាត្រូវបានរកឃើញឡើងវិញនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
នៅឆ្នាំនោះ រដ្ឋបាលជលផលប្រចាំតំបន់ បានចូលរួមជាមួយក្រុមអភិរក្សមួយចំនួន ដើម្បីបង្កើតកម្មវិធីមួយ ដើម្បីរកឱ្យឃើញនូវអម្បូរកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេចនៅប្រទេសកម្ពុជា ដែលផ្តោតទៅលើការការពារការបង្កាត់ពូជ។ សម្បុកពងបីដែលរកឃើញក្នុងឆ្នាំ ២០០៧ បានបង្កើតកូនកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច បានប្រហែល ១០០ ក្បាល ដែលអ្នកអភិរក្សបានចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សា រហូតដល់វ័យធំល្មម ដែលពួកវាអាចវិលត្រឡប់ទៅក្នុងទន្លេវិញបាន។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ចំនួនសម្បុកពងដែលបានរកឃើញ បានកើនឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ បើតាមការប៉ាន់ប្រមាណរបស់ លោក ស៊ីណាល់ ថា មានកូនកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច ច្រើនជាង ៨០០០ ក្បាល ត្រូវបានគេបញ្ជូនទៅលែងក្នុងទន្លេមេគង្គ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ លោកបាននិយាយថា ចំនួនកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេចពេញវ័យ មិនត្រូវបានគេដឹងទេ ប៉ុន្តែប្រហែលនៅតែទាបនៅឡើយ។ គាត់បានបន្តទៀតថា៖ «នេះជាមូលហេតុដែលវាសំខាន់ណាស់ ដើម្បីសង្គ្រោះវា»។
ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ
កន្ធាយ សត្វអណ្តើក ពពួកសត្វដែលមានស្នូកដូចអណ្តើក មានវត្តមាននៅលើផែនដីអស់រយៈពេលជាង ២០០ លានឆ្នាំមកហើយ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះ ប្រភេទខ្លះ វាស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រភេទដែលជិតផុតពូជតនៅលើភពផែនដី។ យោងតាមអង្គការអភិរក្សសត្វព្រៃ បានឱ្យដឹងថា ក្នុងចំណោមអណ្តើកជាង ៣០០ ប្រភេទ ស្ទើរតែពាក់កណ្តាលត្រូវបានរងការគំរាមកំហែងជិតផុតពូជ។ ស្ថានភាពបែបនេះ អាចជាគ្រោះថ្នាក់បំផុត សម្រាប់ក្នុងទ្វីបអាស៊ី ដែលមានចំនួន ៨៩ ប្រភេទ ដែលត្រូវបានគេយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់បំផុតជាងគេ នៅគ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់នៅក្នុងពិភពលោក។
ដង់ស៊ីតេកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច នៅតំបន់អាស៊ី គឺមានភាពងាយរងគ្រោះណាស់ ទីដែលជាញឹកញាប់ ពួកវាត្រូវបានគេចាប់យកទៅធ្វើជាម្ហូបយ៉ាងឆ្ងាញ់ពិសារ។ នៅក្នុងខែនេះ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរបស់ចិន បានរាយការណ៍ថា កន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច ដែលគេស្គាល់ថា ល្មេចញីទន្លេយ៉ាងហ្សេ Yangtze បានស្លាប់ក្នុងពេលយ៉ាងខ្លី បន្ទាប់ពីមានការប៉ុនប៉ងបង្កាត់ពូជវា ដែលជាការបរាជ័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ចំពោះប្រភេទដែលជិតផុតពូជនេះ។
គ្រប់ប្រភេទសត្វអណ្តើក កន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច ទាំងអស់ ពួកវាឡើងលើវាលខ្សាច់នៅច្រាំងទន្លេ ដើម្បីធ្វើសម្បុកពង ដែលធ្វើឱ្យស៊ុត និងកូនដែលទើបនឹងញាស់របស់ពួកវា ងាយរងគ្រោះ ពីសំណាក់សត្វដែលស៊ីសាច់ជាអាហារនៅក្នុងធម្មជាតិ និងការដើរប្រមូលស៊ុតពីសំណាក់មនុស្ស។ ទាំងប្រភេទអណ្តើកទឹកសាប និងទឹកសមុទ្រ ដែនជម្រក និងសម្បុករបស់ពួកវាមានការថយចុះយ៉ាងខ្លាំង ដោយសារតែសកម្មភាពរបស់មនុស្ស ដែលបង្ខំពួកវាឱ្យប្រមូលផ្តុំនៅជិតឆ្នេរសមុទ្រ និងវាលខ្សាច់មាត់ទន្លេ ដែលរិតតែបង្កើនផលប៉ះពាល់លើពួកវា។
លោក អាន់ឌ្រូ វ៉លដល (Andrew Walde) មកពីសម្ព័ន្ធរណបសត្វព្រៃ ដែលជាក្រុមតស៊ូមតិមួយដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុង Charleston រដ្ឋ South Carolina បាននិយាយថា អណ្តើកទឹកសាបមានព្រំដែនផ្លូវទឹកតូចជាងអណ្តើកសមុទ្រ ដែលអាចបង្កើតសម្ពាធថែមទៀត ពីការបាត់បង់ទីជម្រក និងការបន្តការចាប់ធ្វើជាអាហារ។ លោកបានបន្តទៀតថា៖«សត្វអណ្តើកសមុទ្រ បានបំបែកចេញពីសម្បុកពងទៅជាក្នុងមហាសមុទ្រដ៏ធំល្វឹងល្វើយមួយ ប៉ុន្តែអណ្តើកទឹកសាប ត្រូវបានជាប់នៅក្នុងស្រះទឹក បឹង ស្រះ ទន្លេ និងអាចជាគោលដៅនៃការចាប់យកធ្វើជាអាហារជាឱសថបុរាណ ឬការធ្វើពាណិជ្ជកម្មសត្វចិញ្ចឹម» ។
បច្ចុបុ្បន្ននេះ ស៊ីណាល់ បាននិយាយថា ការគំរាមកំហែងថ្មីចំពោះអណ្តើកបានលេចឡើង៖ គឺការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។ ការបង្កកំណើតកើតឡើងក្នុងរដូវប្រាំង ហើយអណ្តើកញីនឹងទម្លាក់ស៊ុតរបស់ពួកវាក្នុងរយៈពេល ៣ ទៅ ៤ ថ្ងៃក្នុងថ្ងៃដែលមានព្រះច័ន្ទពេញបូណ៌មី ក្នុងអំឡុងពេលប៉ុន្មានខែនោះ។ ស៊ីណាល់ និយាយថា «លក្ខខណ្ឌចាំបាច់ត្រូវតែតាមលក្ខណៈធម្មជាតិ»។ «ប៉ុន្តែ ការប្រែប្រួលនៃអាកាសធាតុ វាអាចក្តៅពេក ឬមានភ្លៀងច្រើនពេក ដែលវាអាចរំខានដល់វដ្តពងរបស់វា»។
ដោយគ្មានស្នូករឹងដើម្បីការពារខ្លួន កន្ធាយក្បាលកង្កែប បានចំណាយច្រើនជាង ៩៥ ភាគរយនៃជីវិតរបស់វា ស្ទើរតែគ្មានចលនាក្នុងទឹក និងក្រោមដីខ្សាច់ ដោយគ្រាន់តែមានចំណាយពេលពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ ដើម្បីដង្ហើម។ នេះវាអាចបណ្តាលមកពីជីវិតដីស្ងប់ស្ងៀម ប៉ុន្តែ វាអាចហក់ខាំបានយ៉ាងលឿនដូចជាពស់ចឹកយ៉ាងដូច្នោះដែរ ដោយគ្រាន់តែបញ្ចេញក្បាលចេញពីក្នុងខ្សាច់ ដូចសត្វបង្គួយបាញ់អណ្តាតរបស់វាដើម្បីចាប់បង្គារ ឬត្រី។
ក្លាយពីអ្នកប្រម៉ាញ់ ទៅជាអ្នកអភិរក្ស
ក្រោយពីកន្ធាយក្បាលកង្កែប ឬល្មេច ត្រូវបានរកឃើញឡើងវិញនៅឆ្នាំ ២០០៧ រដ្ឋបាលជលផលកម្ពុជា បានសហការជាមួយអង្គការមិនរកប្រាក់ចំណេញអន្តរជាតិ និងមូលនិធិសត្វព្រៃ ពិភពលោក ដើម្បីចាប់ផ្តើមកម្មវិធីការពារសម្បុកពង ដែលដឹកនាំដោយសហគមន៍។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមក អង្គការអភិរក្សអន្តរជាតិ បានបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលអភិរក្សសត្វអណ្តើក កន្ធាយទន្លេមេគង្គ នៅស្រុកសំបូរ ដែលស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណវត្តសសរ ១០០។ វាបានក្លាយជាកន្លែងចាប់ផ្តើមដំបូងសម្រាប់សត្វអណ្ដើក ដោយមានការបង្កាត់ភ្ញាស់ពងដែលប្រមូលយកមកពីធម្មជាតិ តាមបណ្តោយទន្លេ យកមកទុករយៈពេល ១០ខែ មុននឹងយកវាទៅលែងត្រឡប់ចូលក្នុងធម្មជាតិវិញ។
ជាកន្លែងមួយដែលទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរ នៅទីនវក៏បានគូរួបភាពបង្ហាញភ្ញៀវទេសចរ ដែលចង់ស្វែង ដែលចង់ស្វែងយល់បន្ថែម អំពីប្រភេទសត្វអណ្តើកដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសកម្ពុជាចំនួន ១៥ប្រភេទ ដែលភាគច្រើនជិតផុតពូជ។ នៅថ្ងៃបន្ទាប់ពីការលែងកន្ធាយក្បាលកង្កែប ស៊ីណាស់ បានផ្តល់ជូនដំណើរឱ្យគូស្នេហ៍ ស្វ៊ីស និងបារាំង នូវដំណើរកម្សាន្តមួយនៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌល។ ស៊ីណាល់ ដែលមានឈ្មោះថា «វិរៈបុរសអភិរក្សទន្លេមេគង្គ» ដែលជាផ្នែកមួយនៃគំនិតផ្តួចផ្តើម និងឧបត្ថម្ភថវិកាដោយទីភ្នាក់ងារ USAID ប្រតិបត្តិគម្រោងដោយ «អច្ឆរិយភាពនៃទន្លេមេគង្គ» និយាយថា «ប្រសិនបើប្រជាជនយល់ដឹងច្រើនអំពីអណ្តើក និងកន្ធាយក្បាលកង្កែបទាំងនេះពួកគេអាចជួយយើងដើម្បីការពារពួកគេ»។
ទន្ទឹមនឹងនេះដែរបណ្តាញ «អ្នកអភិរក្សកន្ធាយក្បាលកង្កែប» ដែលមានប្រាក់ខែ ដើម្បីដើរល្បាតតាមវាលខ្សាច់មាត់ទន្លេមេគង្គ កន្លែងកន្ធាយក្បាលកង្កែបទម្លាក់ស៊ុតរបស់ពួកវា។ ក្នុងចំណោមអ្នកអភិរក្សទាំង ៦ក្រុម ក៏មានអតីតអ្នកប្រមាញ់ពងកន្ធាយក្បាលកង្កែប ដែលជាអ្នកបើកបរទូកល្បាត គង់ ធារី ផងដែរ។ គាត់បានធ្វើជាដៃគូជាមួយនឹងម្តាយមីងរបស់គាត់ អ្នកស្រី ចាន់នីន អាយុ ៦០ ឆ្នាំដែលជាអ្នកល្បាតពងកន្ធាយក្បាលកង្កែបតាំងពីឆ្នាំ ២០១០ មកម្ល៉េះ ។ គាត់ចងចាំពីការដើរប្រមូលស៊ុតជាមួយម្តាយរបស់គាត់ ក្នុងនាមជាក្មេងស្រីម្នាក់ គាត់រំភើបយ៉ាងខ្លាំងប្រសិនបើពួកគេរកឃើញសម្បុកកន្ធាយក្បាលកង្កែប។ គាត់បាននិយាយថា «ឥឡូវខ្ញុំការពារស៊ុតជាជាងដាក់វានៅក្នុងឆ្នាំងស្ងោរដើម្បីបរិភោគ» ។
បើនៅពេលដែលពួកគេជួបនឹងអ្នកនេសាទដែលកំពុងប្រមូលពងកន្ធាយក្បាលកង្កែប លោក ធារីបាននិយាយថា លោកនឹងព្យាយាមពន្យល់ពួកគេ អំពីសារៈសំខាន់នៃការថែរក្សាការពារសម្បុកពងទាំងនោះ។ ជួនកាលគាត់បានសុំប្តូរពងអណ្តើកជាមួយពងមាន់ឬពងទាជាមួយអ្នកដើរប្រមូលស៊ុតទផងក៏មាន។ លោកធារីថ្លែងថា៖ «វាជាយុទ្ធសាស្ត្រមួយដែលមានប្រសិទ្ធិភាពបំផុត»។ លោកបានបន្ថែមថា «ដើម្បីទទួលបានលទ្ធផលល្អ គឺត្រូវប្រាកដថា សម្បុកកន្ធាយក្បាលកង្កែបមិនត្រូវបានរកឃើញដោយអ្នកប្រម៉ាញ់ឡើយ»។
នៅរសៀលថ្ងៃសៅរ៍ ក្រុមល្បាត ម្តាយមីង និងក្មួយប្រុស បានធ្វើដំណើរតាមទូកទៅកោះមួយ។ ភ្លាមៗនោះ ពួកគេបានឃើញដានជើងកន្ធាយក្បាលកង្កែបនៅលើវាលខ្សាច់។ ដើរដោយជើងទទេ ទាំងពីរម្តាយមីង និងក្មួយបានធ្វើដំណើរឡើងលើច្រាំងទន្លេដ៏ក្តៅគគុក ហើយចាប់ផ្តើមរុក ខ្សាច់ដោយកំណាត់ឈើខ្លីមួយ មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេក៏រកឃើញអ្វីដែលពួកគេកំពុងស្វែងរក ប្រហែលជម្រៅ២០សង់ទីម៉ែត្រចុះក្រោមគឺសម្បុកស៊ុតកន្ធាយក្បាលកង្កែបជាច្រើន។
លោកធារី បាននិយាយថា «វាអាចទម្លាក់ពងកាលពីយប់មិញ» ។ មុននឹងបំពេញខ្សាច់ចូលនៅក្នុងសម្បុកវាវិញ ម្តាយមីងរបស់គាត់ បានលុបដានជើងវាចេញយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន បាច់ពីមាត់ទឹករបហូតដល់សម្បុកពង ។
ប្រសិនបើអ្វីៗទាំងអស់ដំណើរការបានល្អ ស៊ុតទាំងនេះអាចនឹងញាស់ក្នុងរយៈពេល ៥៥ ទៅ ៦០ ថ្ងៃក្រោយ។
ប្រែសម្រួលពី www.nationalgeographic.com
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
