អន្តរជាតិ
រូបភាព (AFP)
×![]()
ដោយ: ធៀន ភារិន្ទ
បដិវត្តអារ៉ាប់ ឬ Arab Spring គឺជាការងើបឡើងរបស់ក្រុមគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដែលបានវិវត្តធំឡើងនៅក្នុងបណ្តាលប្រទេសតំបន់អាហ្វ្រិកខាងជើង និងមជ្ឈិមបូព៌ាមួយចំនួនដូចជា ទុយនីស៊ី ម៉ារ៉ុក ស៊ីរី លីប៊ី អេហ្ស៊ីប និង បារ៉ែន។ ជាការពិតព្រឹត្តិការណ៍ ដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងបណ្តាប្រទេសទាំងនេះ គឺកើតឡើងនៅក្នុងខែនិទាឃរដូវ ឬ Spring នេះឯង។ ដូចនេះហើយទើបគេហៅបដិវត្តន៍មួយនេះថា Arab Spring។
បដិវត្ត Arab Spring គឺជាការតវ៉ារបស់ប្រជាជន ដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធនយោបាយនៅក្នុងបណ្តាលប្រទេសមួយចំនួនដូចជា ទុយនីស៊ី ម៉ារ៉ុក ស៊ីរី លីប៊ី អេហ្ស៊ីប និង បារ៉ែន។ ជាការពិត ការប៉ះបោរនៅក្នុងប្រទេសទាំងនេះ ខ្លះក៏ទទួលបានជោគជ័យ ខ្លះក៏មានសេរីភាពល្អប្រសើរ ខ្លះទៀតស្ទើរតែខ្ទេចខ្ទីទាំងស្រុង។
ជាការពិត ដើមកំណើតរបស់ Arab spring គឺកើតចេញពីបដិវត្តផ្កាម្លិះ (Jasmine) ដែលបានកើតឡើងក្នុងប្រទេសទុយនីស៊ីក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១០។ រឿងរ៉ាវទាំងនោះគឺកើតចេញពីអ្នកលក់បន្លែតាមផ្លូវ លោក Mohammed Bouazizi បានចាក់សាំងដុតខ្លួន បន្ទាប់ពីប៉ូលីសទុយនីស៊ី បានរឹបអូសយកបន្លែរបស់គាត់ដោយសារមិន អនុញ្ញាតឲ្យលក់។ ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបញ្ហានេះ វាគឺជាកត្តាមួយដ៏សំខាន់ ដែលជំរុញឲ្យមានបដិវត្តJasmine នៅក្នុងប្រទេសទុយនីស៊ីឡើង។ ការតវ៉ាបានធ្វើឡើងនៅតាមដងវិថីនៃរដ្ឋធានីក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ ហើយនាំឲ្យប្រធានាធិបតី Zine El Abidine Ben Ali លាលែងពីតំណែង និងភៀសខ្លួនទៅអារ៉ាប៊ីសាអូឌីត បន្ទាប់ពីបានដឹកនាំប្រទេសអស់រយៈពេលជាង២០ឆ្នាំ។
ដោយសារតែព្រឹត្តិការណ៍នេះ វាបានជំរុញឲ្យសកម្មជននៅប្រទេសផ្សេងទៀតក្នុងតំបន់ ចង់ផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធនយោបាយដូចទុយនីស៊ីដែរ។ ឬសគល់នៃចលនាទាំងនេះ ធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងចង់បានសេរីភាពក្នុងសង្គម និងសិទ្ធិចូលរួមក្នុងឆាកនយោបាយ។ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងរដ្ឋធានីគែរ របស់អេហ្ស៊ីប មានចលនាបះបោរ Tahrir Square ហើយករណីមួយទៀត ដែលស្រដៀងគ្នានោះដែរ គឺបាតុកម្មនៅក្នុងប្រទេសបារ៉ែន ។ ប៉ុន្តែមានប្រទេសខ្លះទៀតបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល ដូចជាលីប៊ី ស៊ីរី និងយេម៉ែនជាដើម។
យ៉ាងណាមិញ មិនមែនរាល់បដិវត្តន៍គឺល្អដូចនៅទុយនីស៊ី ដែលទទួលបានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិសេរីភាពល្អជាងមុននោះទេ ប៉ុន្តែប្រទេសខ្លះស្ថានភាពនៅតែអាក្រក់ដដែល។ ជាក់ស្តែងនៅអេហ្ស៊ីប ប្រជាជនបានធ្វើបដិវត្តទម្លាក់លោក ហូស្នី បូបារ៉ាក់ (Hosni Mubarak)។ ប៉ុន្តែភាពផ្តាច់ការនៅតែបន្តលងបន្លាចប្រទេសអាហ្ស៊ីបដដែល បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតមានបញ្ហាចម្រូងចម្រាស់ក្នុងឆ្នាំ២០១២។ ទាក់ទងនឹងរឿងនេះ លោកAbdel Fattah el-Sisi រដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិបានធ្វើរដ្ឋប្រហារក្នុងឆ្នាំ២០១៣ ហើយបានដឹកនាំប្រទេសរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។
ចំណែកនៅក្នុងប្រទេសលីប៊ីវិញ ក្រុមបះបោរបានទម្លាក់មេដឹកនាំលោក មូអាម៉ា ហ្កាដាហ្វី (Muammar Gaddafi) នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១១។ចំណែកលោក ហ្កាដាហ្វី ត្រូវបានធ្វើទណ្ឌកម្ម និងប្រហារជីវិតដោយក្រុមអ្នកប្រឆាំង។ បើទោះបីជាលោកបានបាត់បង់ជីវិតហើយក៏ដោយ ប៉ុន្តែប្រទេសលីប៊ីនៅតែស្ថិតក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលដដែល ហើយក្រុមប្រឆាំងទាំងពីរភាគីនៅតែបន្តបែកចែកតំបន់ក្នុងប្រទេសលីប៊ីគ្រប់គ្រងដដែល។ ពាក់ព័ន្ធនឹងព្រឹត្តិការណ៍នេះ វាបានបង្កឲ្យប្រជាជនស៊ីវិលស្លាប់ និងរងរបួសជាច្រើន ជាពិសេសគឺត្រូវការជំនួសជាច្រើនពីអង្គការមនុស្សធម៌។ រីឯប្រជាជនមួយចំនួនទៀត បានរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេស ដើម្បីស្វែងរកនូវជាជីវិតរស់នៅថ្មី។
បន្ថែមពីលើនេះ បដិវត្តArab Spring មិនត្រឹមតែបង្កចលាចលនៅក្នុងប្រទេសលីប៊ីប៉ុណ្ណោះទេ តែវាបានបង្កសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសស៊ីរីថែមទៀត។ បដិវត្តន៍នៅក្នុងបណ្តាលប្រទេសទុយនីស៊ី និងអេហ្ស៊ីប បានជំរុញទឹកចិត្តឲ្យក្រុមអ្នកគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល បាសា អាល់អាសាដ។
ការផ្តួលរលំរដ្ឋាភិបាលនេះបានបង្កឲ្យមានសង្គ្រាមរវាងរដ្ឋាភិបាល និងក្រុមបះបោរនៅក្នុងប្រទេស ជាពិសេសគឺការចូលមកពាក់ព័ន្ធពីក្រុមប្រទេស និងក្រុមមនុស្សមួយចំនួនដូចជា អាមេរិក រុស្ស៊ី អ៊ីរ៉ង់ តួកគី ក្រុមភេវកម្មជាដើម។ ដោយសារតែបញ្ហាស្មុគស្មាញទាំងនេះហើយ សង្គ្រាមបានបង្កឲ្យមានមនុស្សស្លាប់ និងរបួសជាច្រើនលាននាក់។ ជាពិសេសបញ្ហាចំណាកស្រុក កង្វះស្បៀងអាហារ ថ្នាំពេទ្យនៅតែជាបញ្ហាចម្បងនៅក្នុងប្រទេសស៊ីរីរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន៕
ប្រភព www.history.com
បដិវត្ត Arab Spring គឺជាការតវ៉ារបស់ប្រជាជន ដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធនយោបាយនៅក្នុងបណ្តាលប្រទេសមួយចំនួនដូចជា ទុយនីស៊ី ម៉ារ៉ុក ស៊ីរី លីប៊ី អេហ្ស៊ីប និង បារ៉ែន។ ជាការពិត ការប៉ះបោរនៅក្នុងប្រទេសទាំងនេះ ខ្លះក៏ទទួលបានជោគជ័យ ខ្លះក៏មានសេរីភាពល្អប្រសើរ ខ្លះទៀតស្ទើរតែខ្ទេចខ្ទីទាំងស្រុង។
ជាការពិត ដើមកំណើតរបស់ Arab spring គឺកើតចេញពីបដិវត្តផ្កាម្លិះ (Jasmine) ដែលបានកើតឡើងក្នុងប្រទេសទុយនីស៊ីក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១០។ រឿងរ៉ាវទាំងនោះគឺកើតចេញពីអ្នកលក់បន្លែតាមផ្លូវ លោក Mohammed Bouazizi បានចាក់សាំងដុតខ្លួន បន្ទាប់ពីប៉ូលីសទុយនីស៊ី បានរឹបអូសយកបន្លែរបស់គាត់ដោយសារមិន អនុញ្ញាតឲ្យលក់។ ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបញ្ហានេះ វាគឺជាកត្តាមួយដ៏សំខាន់ ដែលជំរុញឲ្យមានបដិវត្តJasmine នៅក្នុងប្រទេសទុយនីស៊ីឡើង។ ការតវ៉ាបានធ្វើឡើងនៅតាមដងវិថីនៃរដ្ឋធានីក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ ហើយនាំឲ្យប្រធានាធិបតី Zine El Abidine Ben Ali លាលែងពីតំណែង និងភៀសខ្លួនទៅអារ៉ាប៊ីសាអូឌីត បន្ទាប់ពីបានដឹកនាំប្រទេសអស់រយៈពេលជាង២០ឆ្នាំ។
ដោយសារតែព្រឹត្តិការណ៍នេះ វាបានជំរុញឲ្យសកម្មជននៅប្រទេសផ្សេងទៀតក្នុងតំបន់ ចង់ផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធនយោបាយដូចទុយនីស៊ីដែរ។ ឬសគល់នៃចលនាទាំងនេះ ធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងចង់បានសេរីភាពក្នុងសង្គម និងសិទ្ធិចូលរួមក្នុងឆាកនយោបាយ។ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងរដ្ឋធានីគែរ របស់អេហ្ស៊ីប មានចលនាបះបោរ Tahrir Square ហើយករណីមួយទៀត ដែលស្រដៀងគ្នានោះដែរ គឺបាតុកម្មនៅក្នុងប្រទេសបារ៉ែន ។ ប៉ុន្តែមានប្រទេសខ្លះទៀតបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល ដូចជាលីប៊ី ស៊ីរី និងយេម៉ែនជាដើម។
យ៉ាងណាមិញ មិនមែនរាល់បដិវត្តន៍គឺល្អដូចនៅទុយនីស៊ី ដែលទទួលបានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិសេរីភាពល្អជាងមុននោះទេ ប៉ុន្តែប្រទេសខ្លះស្ថានភាពនៅតែអាក្រក់ដដែល។ ជាក់ស្តែងនៅអេហ្ស៊ីប ប្រជាជនបានធ្វើបដិវត្តទម្លាក់លោក ហូស្នី បូបារ៉ាក់ (Hosni Mubarak)។ ប៉ុន្តែភាពផ្តាច់ការនៅតែបន្តលងបន្លាចប្រទេសអាហ្ស៊ីបដដែល បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតមានបញ្ហាចម្រូងចម្រាស់ក្នុងឆ្នាំ២០១២។ ទាក់ទងនឹងរឿងនេះ លោកAbdel Fattah el-Sisi រដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិបានធ្វើរដ្ឋប្រហារក្នុងឆ្នាំ២០១៣ ហើយបានដឹកនាំប្រទេសរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។
ចំណែកនៅក្នុងប្រទេសលីប៊ីវិញ ក្រុមបះបោរបានទម្លាក់មេដឹកនាំលោក មូអាម៉ា ហ្កាដាហ្វី (Muammar Gaddafi) នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១១។ចំណែកលោក ហ្កាដាហ្វី ត្រូវបានធ្វើទណ្ឌកម្ម និងប្រហារជីវិតដោយក្រុមអ្នកប្រឆាំង។ បើទោះបីជាលោកបានបាត់បង់ជីវិតហើយក៏ដោយ ប៉ុន្តែប្រទេសលីប៊ីនៅតែស្ថិតក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលដដែល ហើយក្រុមប្រឆាំងទាំងពីរភាគីនៅតែបន្តបែកចែកតំបន់ក្នុងប្រទេសលីប៊ីគ្រប់គ្រងដដែល។ ពាក់ព័ន្ធនឹងព្រឹត្តិការណ៍នេះ វាបានបង្កឲ្យប្រជាជនស៊ីវិលស្លាប់ និងរងរបួសជាច្រើន ជាពិសេសគឺត្រូវការជំនួសជាច្រើនពីអង្គការមនុស្សធម៌។ រីឯប្រជាជនមួយចំនួនទៀត បានរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេស ដើម្បីស្វែងរកនូវជាជីវិតរស់នៅថ្មី។
បន្ថែមពីលើនេះ បដិវត្តArab Spring មិនត្រឹមតែបង្កចលាចលនៅក្នុងប្រទេសលីប៊ីប៉ុណ្ណោះទេ តែវាបានបង្កសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសស៊ីរីថែមទៀត។ បដិវត្តន៍នៅក្នុងបណ្តាលប្រទេសទុយនីស៊ី និងអេហ្ស៊ីប បានជំរុញទឹកចិត្តឲ្យក្រុមអ្នកគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល បាសា អាល់អាសាដ។
ការផ្តួលរលំរដ្ឋាភិបាលនេះបានបង្កឲ្យមានសង្គ្រាមរវាងរដ្ឋាភិបាល និងក្រុមបះបោរនៅក្នុងប្រទេស ជាពិសេសគឺការចូលមកពាក់ព័ន្ធពីក្រុមប្រទេស និងក្រុមមនុស្សមួយចំនួនដូចជា អាមេរិក រុស្ស៊ី អ៊ីរ៉ង់ តួកគី ក្រុមភេវកម្មជាដើម។ ដោយសារតែបញ្ហាស្មុគស្មាញទាំងនេះហើយ សង្គ្រាមបានបង្កឲ្យមានមនុស្សស្លាប់ និងរបួសជាច្រើនលាននាក់។ ជាពិសេសបញ្ហាចំណាកស្រុក កង្វះស្បៀងអាហារ ថ្នាំពេទ្យនៅតែជាបញ្ហាចម្បងនៅក្នុងប្រទេសស៊ីរីរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន៕
ប្រភព www.history.com
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
